Boekentoren, where art thou

Het was al jaren lelijk duidelijk: de Boekentoren was dringend toe aan renovatie. De bruin-beige buitenkant vertoont afbrokkelingen en er zijn ook scheuren. Pas 20 jaar nadat Norbert Poulain aan de alarmbel trok en de Boekentoren tot beschermd erfgoed liet opwaarderen, ging de bal aan het rollen. Niet dankzij iemand van de UGent, maar met een privépersoon. De rijke jongeman André Singer kocht de plannen van de Boekentoren in Brussel en liet op 3 maanden tijd (!) een studie opmaken door een studiebureau. In 2001 kwam het resultaat: renovatie werd aanbevolen en de kostenraming werd opgemaakt. Dat plan ging even in de koelkast toen de UGent moest slikken bij het geraamde prijskaartje: 41 miljoen euro. Waarom de renovatie nooit eerder was begonnen, lag (zoals wel vaker) aan de centjes: de UGent beschikte lang niet over de financiële middelen om met het renovatieproject te starten. Blijkt dat de renovatie vooral niet op de prioriteitenlijst stond. Nog voor er sprake was van een masterplan, werden de voorbije jaren nochtans steeds kleine euvels verholpen. Die kleine ingrepen waren niet altijd even doordacht. Sylvia Van Peteghem is universiteitsbibliothecaris en stelde zich vragen bij de onbestaande tactiek: “Als het binnen regende, herstelde men dat. Als er iets kapot was, herstelde men dat. Kloeg er iemand over tocht, dan werd er een accordeondeur gezet, zonder rekening te houden met van de Velde.” Kortom: chaos en geen respectvolle langetermijnoplossing van het verval.

In 2005 besliste de Raad van Bestuur dan toch om 40 miljoen euro in de renovatie te investeren. Vlaamse Bouwmeester Marcel Smets en andere instanties werden ingeschakeld. Architectenbureau Robbrecht en Daem ging na het winnende ontwerp bij de Open Oproep-wedstrijd aan de slag, liet hun masterplan in 2009 goedkeuren en in 2012 ging de eerste boor onverbiddelijk door het beton om het 64 meter hoge gebouw aan te pakken. Van Peteghem over het lange treuzelen: “Onze universiteit heeft altijd zorg gedragen voor het gebouw. Maar ik denk dat het lang heeft geduurd voordat men de kwaliteit van het gebouw heeft ingezien. We hadden toen het geluk dat we een rector hadden, André De Leenheer, die op het einde van zijn ambtstermijn kwam en daarom niets meer vreesde. De provincie, de burgemeester, … Er werd met iedereen gepraat. De Vlaamse overheid betaalt een percentage van de restauratie. André Singers werk werd door De Leenheer gewaardeerd: ‘Als ik met pensioen ga, dan krijgt gij uw geld.’ Luc Moens, toenmalig vicerector, steunde het gelukkig ook.”

De studie van Singer, die online op dezelfde site kan geraadpleegd worden, is op zijn zachtst gezegd openbarend: “Singer was zo slim om in de studie een beeld van de Boekentoren en de universiteitsbibliotheek van Leuven naast elkaar te zetten. Die laatste was afgebrand en heropgebouwd met Amerikaans geld. Hij zei: ‘Je moet eens kijken hoe Gent durft.’ Verder laat hij in de studie zien wat er in de voorbije jaren allemaal fout is gegaan. De bedrading kwam eruit, er werden nieuwe epoxylagen gezet. Ronde ramen werden door rechthoekige ramen vervangen. ‘Dat lelijk hek lijkt meer op het kennel van mijn hond.’”, moet hij volgens Van Peteghem gezegd hebben toen ze wees naar de steunen bij de trappeningang. “Het prachtige arduin hebben ze gewoon met asfalt bedekt. Dat kun je gewoon niet meer proper krijgen.” Naast de grote plannen worden die kleine (en grote) recente vergissingen allemaal aangepakt in het renovatieplan.

Eerstejaarsstudenten zijn ermee wakker geworden, masters in spe gaan ermee naar bed: vorig jaar verdween de Boekentoren onder stellingen. De top van de kraan die de mastodont begeleidt, is nu het hoogste plekje in Gent. Het beton dat aan de buitenkant zit moet verwijderd worden, omdat er betonrot is. De wapening wordt zo blootgesteld aan wind en regen, roest en zet uit. Het is dat boorproces dat de geluidshinder veroorzaakt. Er wordt plaats gemaakt voor fris grijs, het grijs zoals architect Henry van de Velde dat gewild zou hebben.

Niet alleen de buitenkant, maar ook het interieur krijgt een likje verf; dat blijkt erg zacht uitgedrukt als Van Peteghem met bescheiden fierheid foto’s van het faculteitsgebouw laat zien die we hier met veel dank mogen publiceren. Van zodra je de vernieuwde delen van de faculteit binnengaat, krijg je een prachtig schouwspel van licht, sereniteit en strakke architectonische praal te zien.

Naast de architectonische verbouwing was het grootste werk achter de schermen de verhuis van de collectie: “Dat heeft ons ongelofelijk verrijkt. We hebben veel geleerd over de collectie zelf als over het onderhoud van boeken in het algemeen. De collectie is gelukkig nooit bedreigd geweest, noch door oorlog, noch door de Franstalige kwestie zoals dat in Leuven wel het geval is geweest.” Van de verhuis van Baudelo tot de ruimte waar nu de Holy Food Market staat tot en met het heen-en-weer tijdens het digitaliseringsproject van Google en de ultieme verhuis naar het ondergrondse depot: de collectie heeft meer dan 100 jaar gereisd en talloze kilometers afgelegd. Hieronder kun je zien dat tijdens dat laatste proces alle boeken doos per doos via een medewerker in de lift vanuit de Boekentoren werd gehaald zonder dat er enige andere vorm van machinering aan te pas kwam.

In welke fase zit de renovatie nu dan ongeveer? “Fase 3, 4 & 5 moeten nog gestart worden.” De 40 km lange collectie boeken is gestofzuigd, gerestaureerd en verhuisd naar het kelderdepot dat zelf ook is afgewerkt. De fusie van de meer dan 400 universiteitsbibliotheekjes verspreid over alle vakgroepen en faculteiten is nog volop in beweging. Wat het gebouw boven de grond betreft, tonen we hier enkele achtergrondbeelden. De westerhelft aan de Sint-Hubertusstraat met luifel, ingang en pleintje is af. Daarnaast is de Engelse koer met mezzanine af: een veelzeggende schets van haar toestand voor en na de renovatie vind je hieronder.

Zal alles weer zoals tevoren zijn? Volgens de structureringswerken zal de nieuwe dienstverlening waarbij artikels gescand en gratis verkregen kunnen worden onverminderd blijven bestaan. De iconische studieplaatsen in de leeszaal zouden vanaf 2018 terug beschikbaar moeten zijn, maar die blijven gesloten tot 2020. Wat met de werknemers in en rond de Boekentoren? Volgens de website zou het personeel ook vanaf volgend jaar terug op zijn nieuwe werkplaats kunnen postvatten. Maar ook dat loopt vertraging op. En dat zal Van Peteghem zelf niet meer meemaken: “Mij gaan ze niet meer verhuizen, want ik ga op dat moment helaas op pensioen. In 2020 zouden de werken afgerond moeten zijn.

De andere plannen klinken veelbelovend: “Er wordt een doorgang gemaakt van de Sint-Hubertusstraat naar de bibliotheek. Vergaderingsruimtes kunnen binnenkort voor zowel intern als extern gebruik gereserveerd worden.” Verder zijn er in de Boekentoren ook plannen om een openbaar leescafé te bouwen, maar dat moet nog goedgekeurd worden door het bestuur. “Zo krijg je twee publieke ruimtes: het leescafé, de huidige Henry van de Veldezaal, en de Belvedère. Het zou niet ondenkbaar zijn als de Belvedère en het Vandenhovepaviljoen een gezamenlijke balie zouden kunnen hebben.” Wij zijn alvast fan van het idee.

Wie meer info wil over de achtergrond en de opstart van de werken, kan terecht op www.boekentoren.be.

Zij die een digitale rondleiding willen door de Boekentoren met de zeemzoete stem van Titus de Voogdt kunnen op www.vimeo.com/boekentoren hun gading vinden.

Wie op de hoogte wil blijven van de voortgang van de werken kan de actuelere Facebookpagina van de Boekentoren “Boekentoren Bouwblog” liken. Benieuwd wanneer de paginabeheerders dat tweede woord kunnen schrappen.

Onze Henry zal trots zijn.